tarih - (403-434 ADA TRKYE(Sina Akin(403-416 Atatrk-nn...

(403-434)
ÇAĞDAŞ TÜRKİYE (Sina Akşin) (403-416)
Atatürk-İnönü Çatışması ve Ayrılığı
M.K. ve İnönü arasındaki siyasi birliktelik 1937’de sona erdi.
Üç değişiklik alandaki çatışma:
1)
M.K.’nın İnönü hükümetine bakan değiştirmeye varan müdahaleleri ve İnönü’nün sert tepkileri.
2) Dış politikada Hatay sorunu: M.K. Hatay’ı topraklarımıza katmayı, İnönü ılımlı politikadan yana.
3) Ekonomide M.K. nın daha liberal anlayışına karşılık İnönü’nün devletçi anlayışı.
3. madde çok belirleyici bu çatışmada. İş bankası genel müdürü Celal Bayar’ın İnönü’nün yerine başbakan
olması ayrılıkta ekonominin belirleyici olduğunun kanıtı.
Celal Bayar Hükümeti
İnönü hükümeti ile hemen hemen aynıydı. Yalnız Refik Saydam görev almadı. Ekonomide farklı tercihler; 1937
Deniz Bank’ın kurulması.
Bayar, CHP genel başkan vekili oldu İnönü’nün yerine. Dikkat edilmesi gereken nokta; yeni hükümetin
bürokraside kökten bir değişiklik yapmamasıdır.
Atatürk’ün Hastalığı ve Yeni Cumhurbaşkanı Sorunu
1938’in 2. yarısında iktidar mücadelesi yaşanmaya başladı. Meclis ve CHP İnönü’ye yakındı. C.Başkanını
meclis seçtiği için, büyükelçi yapılmak istenmiş İnönü (vekilliği düşecekti) ama kabul etmemiş.Atatürk’ün
yerine Ordunun başı Fevzi Çakmak, başbakan Celal Bayar, İnönü’nün adları ön plandaydı. Çakmak ve Bayar
reddedince İnönü en güçlü aday olarak kaldı. Bayar’ın İnönü’yü desteklemesi ve ona karşı olan siyasi
komplolara karşı olması İnönü’nün yolunu açmıştır.
C.Başkanı İnönü
11 Kasım 1938 CHP Meclis Grubu’nda İnönü c.başkanı seçildi. Ardından TBMM’de yapılan oylamada İnönü
resmen c.başkanı oldu. İnönü, Bayar’a hükümeti kurdurttu ama İnönü’ye karşı olan Şükrü Kaya ve Tevfik Rüştü
Aras kabine dışı kaldı (İnönü istedi). İnönü ile Bayar’ın farklı görüşlere sahip olmaları hükümetin “geçiş
dönemi”ne tekabül ettiğini gösterir.
Milli Şef İnönü
İnönü’ye dışta moda ve prestijli olduğu için (Hitler’e führer denmesi gibi) ve içte siyasi otoritenin yeniden
kurulması için Milli Şef sıfatı verildi.
Bayar hükümeti, kendi kurduğu ilk hükümetin faaliyetlerini denetlemesi ve hesap sorması hükümetin geçici
olduğunun kanıtı.
1939 başında TBMM seçim yenileme kararı aldı ve Bayar’a tekrar görev verilmedi.
2. Dünya Savaşı’nda Türkiye
Yeni hükümeti Refik Saydam kurdu. Seçimler yenilenerek İnönü meclisi denetimden geçirdi.
Köy Enstitüleri, kısa sürede çok öğretmen yetiştirmek ve ilköğretim sorunu devlete yük olmadan çözmek
amacıyla kuruldu(1940). Kültürel hareket olarak da Halkevleri kuruldu. Bu sayede CHP’ye bağlı köylüye
önderlik edecek genç hocalar yetiştirilecekti. Saydam 1942’de öldü ve Kadıköy’deki muhteşem stada adını
veren Şükrü Saraçoğlu hükümeti kurdu.